Jak wynika z przeprowadzonych przez CBOS badań wynika, że Kościół w coraz szybszym tempie traci rzesze wierzących oraz praktykujących. W ciągu ostatnich trzech dekad odsetek wierzących spadł o dziesięć procent natomiast wśród osób regularnie praktykujących jest to spadek o ponad jedną trzecią. Takie miażdżące dane pokazała analiza wyników badania CBOS-u. Wskazano w nich, że głównymi powodami porzucania praktyk religijnych są krytyka kościoła oraz księży.
Badania pokazują, że obserwujemy powolny spadek poziomu wiary religijnej i znacznie szybszy proces przejawiający się spadkiem regularnych praktyk. Jak wskazano, w okresie między marcem 1992 roku a czerwcem 2022 roku wśród dorosłych odsetek osób określających się jako wierzące spadł z 94 do 84 %, natomiast wśród praktykujących regularnie, czyli minimum raz w tygodniu spadek ten jest znaczący, z 70 do blisko 42 %. W tym samym czasie odsetek niepraktykujących wzrósł z 9 do 19 %.
Z ogółu osób niepraktykujących około 13 % nigdy nie praktykowało, natomiast 85 % przestało praktykować na pewnym etapie swojego życiu. Badania pokazały, że z praktyk religijnych rezygnują zdecydowanie najczęściej, bo aż w 37 % przypadków, mieszkańcy wielkich miast i są to raczej osoby młode niż starsze. Odsetek oby tych grup wiekowych wynosi odpowiednio 38 i 13 %. W grupie tej da się zauważyć nieznaczną przewagę osób posiadających wyższe wykształcenie.
Przyczyny odejścia z kościoła
Na pytanie o przyczyny odejścia z kościoła i zaprzestanie praktyk religijnych 5 % respondentów odmówiło odpowiedzi, a nieco ponad drugie tyle odpowiedziało „Tak po prostu” lub „Trudno powiedzieć”. 17 % badanych wskazało na brak potrzeby udziału w praktykach, 3 % zmianę światopoglądu bądź wyznaniu a 1 % wskazał agnostycyzm. Najrzadziej ankietowani rezygnowali z religii ponieważ uważali ja za zabobon, bujdy oraz „narzędzie ogłupiania społeczeństwa”. Tu odsetek wyniósł 1% odpowiedzi. Tyle samo wskazało na naukowe podejście do świata, które przeciwstawia się się religijnemu widzeniu rzeczywistości.
12 % badanych jako przyczynę odejścia wskazało krytykę Kościoła twierdząc, że nie podobało im się to co roki Kościół , bądź urazę do tej instytucji. Wśród głównych zarzutów 9 % badanych wskazało na mieszanie się do polityki, 5 % afery pedofilskie wraz z ich tuszowaniem, a 4 % nadmierne zabieganie o pieniądze. Czynniki te prowadziły do utraty zaufania do Kościoła oraz księży, na które wskazało w odpowiedziach 7 % ankietowanych.
3 % badanych twierdzi, że wierzy ale nie praktykuje, albo też wierzy w Boga a nie w Kościół, a kolejne 3 % wskazało na brak atrakcyjności przekazu Kościoła, dodając, że jest on nieprzystosowany do realiów współczesności, nudny a wręcz głupi. Ogólnie krytycznemu nastawieniu do instytucji Kościoła towarzyszy krytyka księży i ich zachowania względem ludzi. Tutaj odsetek sięga aż 10 %.
Rzadko, ale jednak, wobec księży formułowany jest zarzut hipokryzji wynikający z rozbieżności między głoszoną nauką a ich postępowaniem. Taką przyczynę odejścia od Kościoła wskazało 4 % respondentów. Także 4 % badanych wskazało jako przyczynę rezygnacji konkretne działania lub sytuację taką jak np. wyrzucenie z lekcji religii bądź niedopuszczenie do sakramentów. 7 % wskazało na wiek i stan zdrowia, które nie pozwalają im na chodzenie do Kościoła, 4 % na pandemię, 6 % na brak czasu a 3 % rodzinę, która nie motywuje, przestała motywować do regularnego praktykowania bądź też nadmiernie przymuszała, co dało efekt całkowicie odwrotny do zamierzonego.
Wyniki w poszczególnych grupach społecznych
Autorzy badania twierdzą, że odpowiedzi w sondażu między kobietami a mężczyznami niewiele się tylko różnią. Mężczyźni częściej w sposób otwarty deklarują brak wiary a kobiety przyczyny zdrowotne oraz wiek. Wskaźniki procentowe wynoszą tu 16 i 12 %. Na zbliżonym poziomie, 12 i 13 %, jest z kolei krytyka instytucji Kościoła u obu płci.
Analizując poszczególne grupy według kryterium wiekowego widać, że wyraźny brak potrzeby praktyk religijnych pojawia się w grupie do 44 roku życia na pierwszych dwóch miejscach, ale w grupie od 55 do 64 lat przyczyna ta wskazywana jest na drugim miejscu.
Autorzy zauważyli, że w coraz większym stopniu obojętność wobec praktyk religijnych przejawia się w młodszych grupach wiekowych. Krytyka Kościoła pojawia się na trzech pierwszych miejscach w grupie od 18 do 24 lat (20 %), od 25 do 34 lat (12 %) oraz w grupie w średnim wieku między 45 a 54 rokiem życia, gdzie wskaźnik ten wynosi 21 %. W starszych grupach wiekowych, od 55 do 64 i grupie 65+ krytykę wobec księży przejawia odpowiednio 16 i 18 % badanych.
Jako główny powód rezygnacji coraz więcej młodych Polaków wskazuje brak wiary. Wysoki odsetek odnotowano w grupach od 18 do 24 lat i 25 do 34 lat. Rzadko tą przyczynę wskazują starsi oraz seniorzy w grupach 55-64 lata i 65 +, gdzie wskaźniki te wynoszą odpowiednio 1 i 5 %.
O zaangażowaniu w politykę jako przyczynie odejścia od Kościoła nie mówią w ogóle najmłodsze grupy wiekowe. Zjawisko to zauważają dopiero ludzie w średnim i starszym wiek. Dla przedziałów wiekowych 34-44 lata, 45-54 lata i 55-64 lata taką przyczynę wskazało 13, 15 i 12 %.
Powody zdrowotne i wiek jako powody odejścia od praktyk religijnych wskazuje 14 % badanych między 55 a 64 rokiem życia i 24 % najstarszych w grupie od 65 lat i starszej. Powodu tego w ogóle nie wskazują najmłodsze grupy respondentów.
Uczniowie szkół ponadpodstawowych 18+
W grupie badanej obejmującej uczniów ostatnich klas szkól ponadpodstawowych większość bo 78 % niepraktykujących uczniów chodziła wcześniej do Kościoła, a tylko 22 % nigdy nie uczestniczyła w życiu religijnym. W skali ogółu całego społeczeństwa wskaźnik ten wynosi 13 %.
Badanie CBOS pokazało, że wyraźnie obniża się przeciętny, średni wiek, w którym młodzi ludzie rezygnują z praktyk i życia religijnego. W grupie uczniów szkół ponadpodstawowych w wieku 18 lat wiek ten to już 14 lat, w przekroju całej grupy wiekowej 18 – 24 lata, 16 lat.
Uczniowie najstarszych klas zdecydowanie najczęściej wypowiadają się o Kościele krytycznie. Odsetek wynosi tu aż 40 %. Dalej jest brak wiary i deklaracja ateizmu ze wskaźnikami odpowiednio 33 i 18 %. Na pedofilię, a także inne występujące w Kościele patologie, jako przyczynę odejścia od wiary wskazało 6 % uczniów, na brak czasu 5 %, rolę rodziny oraz środowiska kolejne 5 % a materializm Kościoła 2 % badanych uczniów szkół ponadpodstawowych. Powód w postaci upolitycznienia Kościoła wskazało 4 % tej grupy badanej.
W badaniu młodych uczestniczyli uczniowie ostatnich klas szkół średnich, którzy podczas badania w 94 % byli w wielu 17 – 19 lat. CBOS nadanie to zorganizował metodą audytoryjną, co polega na wypełnieniu ankiet samodzielnie przez uczniów podczas jednej godziny lekcyjnej. Odbyło się ono w dniach między 1 a 5 listopada 2021 roku a analiza wyników trwała przez wiele miesięcy aż do publikacji wyników w ostatnim czasie.
Badania na grupach dorosłych przeprowadzane były w ramach połączonych zbiorów badań „Aktualne problemy i wydarzenia” z listopada 2021 oraz stycznia 2022 r. Próba badawcza objęła łącznie 2235 osób. Obydwa badania odbyły się na imiennych reprezentatywnych próbach pełnoletnich mieszkańców Polski, których wylosowano z rejestru numerów PESEL.